Naszym rodakom Izrael kojarzy się głównie z historią biblijną, konfliktem dotyczącym Autonomii Palestyńskiej oraz coraz atrakcyjniejszą ofertą turystyczną. Osoby bardziej zainteresowane ekonomią wiedzą, że Izrael to jedyny kraj regionu posiadający bardzo zaawansowaną technologicznie gospodarkę oraz szkolnictwo wyższe stojące na wysokim poziomie. Ze względu na globalizację handlu zagranicznego, polskie firmy coraz częściej posiadają kontrahentów z Izraela. Rośnie również popularność wyjazdów turystycznych do tego kraju. Wspomniane czynniki sprawiają, że coraz więcej osób i firm z Polski wymienia szekla (przez Internet albo w tradycyjnych kantorach). Nasz szczegółowy opis izraelskiej waluty, może zainteresować nie tylko czytelników posiadających bezpośredni kontakt z szeklem.

Szekel izraelski, ILS. Symbol oraz podział waluty

Polacy dość często określają izraelską walutę po prostu mianem „szekla”. Warto zdawać sobie sprawę, że takie nazewnictwo stanowi pewne uproszczenie.

Dokładna nazwa aktualnej waluty Izraela to „nowy szekel izraelski”. Elementem oficjalnego nazewnictwa jest również symbol opisywanej waluty w formacie ISO 4217 („ILS”). Niekiedy można spotkać też trzyliterowy skrót „NIS” (od angielskiego „New Israeli Shekel”). W samym Izraelu stosowany jest również hebrajski symbol „₪”, który wygląda zupełnie egzotycznie dla osób przyzwyczajonych do alfabetu łacińskiego (w tym również Polaków).

Sama nazwa izraelskiej waluty, stanowi nawiązanie do bogatej historii narodu żydowskiego i podkreśla historyczną ciągłość jego dziejów. Nazwę szekel dotyczącą historycznej waluty, znajdziemy już w tekście biblijnej Księgi Wyjścia. Podobnie jak wiele innych walut o starożytnym rodowodzie, szekel zawdzięcza swoją nazwę jednej z jednostek wagi. Jednostka zwana szeklem (również występująca w Starym Testamencie), stanowiła odpowiednik około 11 gramów.

Wymień/prześlij szekle

Podział szekla

Starotestamentową etymologię posiada również nazwa podjednostki szekla, czyli agory. Obecnie jeden szekel dzieli się na 100 agor. Wcześniej obowiązywał nieco inny podział walut używanych w Izraelu (np. na 1000 prut). Te zmiany szerzej opiszemy w rozdziale dotyczącym historii izraelskiej waluty. Tymczasem warto wspomnieć, że nazwa „agora” nawiązuje do biblijnego określenia „kawałek srebra” („agorat kessef”). Agory jako dzisiejsze monety zdawkowe, oczywiście nie mają nic wspólnego z cennym kruszcem. W pewnym momencie okazało się nawet, że pieniążki o nominale 1 agory i 5 agor, nie mają większego zastosowania z uwagi na spadek siły nabywczej. Właśnie dlatego Bank Izraela zadecydował o wycofaniu z obiegu 1 agory (1991 r.) oraz 5 agor (2008 r.). Ta druga moneta widoczna na poniższej grafice, czasem jeszcze zalega w domach Izraelczyków.

Monety ILS

Po wycofaniu dwóch najmniejszych nominałów i stosunkowo niedawnym wprowadzeniu do obiegu jednej monety (2 ILS), mieszkańcy Izraela noszą w swoich portfelach następujące pieniądze:

• 10 agor
• 50 agor (pół nowego szekla izraelskiego)
• 1 nowy szekel izraelski
• 2 nowe szekle izraelskie
• 5 nowych szekli izraelskich
• 10 nowych szekli izraelskich

Wszystkie monety z Izraela, wyróżniają się wyglądem już na pierwszy rzut oka (patrz poniższa grafika). Szczególnie interesujące są awersy tych metalowych pieniędzy. Znajdziemy na nich:

• przedstawienie historycznej monety, którą Żydzi wybijali podczas powstańczych walk z Rzymianami (w 70 roku n.e.) – awers monety 5 agor
• przedstawienie historycznej monety, która była wybijana za panowania króla Antygona (ok. 40 rok przed Chrystusem) – awers monety 10 agor
• lirę podobną do tych używanych w czasach biblijnych – awers monety 50 agor (1/2 szekla)
• lilię będącą symbolem narodu żydowskiego – awers monety 1 szekel
• dwa rogi obfitości – awers monety 2 szekle (niewidocznej na poniższej grafice)
• zwieńczenie (kapitel) starożytnej kolumny – awers monety 5 szekli
• siedmiolistną palmę – awers monety 10 szekli

Warto również zwrócić uwagę, że izraelskie monety nie posiadają rozmiaru odpowiadającego coraz większemu nominałowi. Zdecydowanie największa jest moneta półszeklowa. Z kolei pięcioszeklówka wyróżnia się nietypowym wielokątnym kształtem (patrz poniższa grafika).

Banknoty w Izraelu

Nawiązania do historii (znacznie nam bliższej), można znaleźć również na izraelskich banknotach (patrz trzy poniższe grafiki). Banknoty należące do starszej serii (emitowane od 1999 r.), wyróżniają się bogatą kolorystyką i charakterystycznym odwróceniem popiersi portretowanych osób o 90 stopni. Na wciąż używanych banknotach z 1999 roku, znajdziemy wizerunki następujących postaci historycznych:

• drugiego premiera Państwa Izrael, Moshe Sharetta – banknot 20 szekli
• literackiego noblisty, Shmuela Yosefa Agnona – banknot 50 szekli
• drugiego prezydenta Izraela, Yitzhaka Ben – Zvi – banknot 100 szekli
• trzeciego prezydenta Izraela, Zalmana Shazara – banknot 200 szekli

Jak widać, wcześniejsza seria izraelskich banknotów przedstawia tylko mężczyzn. Sytuacja ulegnie zmianie po wprowadzeniu do obiegu wszystkich banknotów z kolejnej serii (patrz dwie poniższe grafiki). Na razie mieszkańcy Izraela używają nowych banknotów o nominale 50 szekli (wprowadzonych w 2014 r.) oraz 200 szekli (wprowadzonych w 2015 r.). Pierwszy z nowych banknotów, przedstawia poetę Saula Czernikowskiego. Na niebieskiej dwustuszeklówce, znalazło się miejsce dla innego poety – Natana Altermana.

Wymień/prześlij szekle

Pod koniec 2017 roku do obiegu mają trafić dwa nowe banknoty z wizerunkami poetek – Racheli Bluwstein (20 szekli) oraz Lei Goldberg (100 szekli). Jak widać, Bank Izraela nie zdecydował się na wprowadzenie wyższego nominału niż 200 szekli. Trzeba przyznać, że nowe izraelskie banknoty przyciągają oko i cechują się nowoczesnym wzornictwem. Z bardziej technicznego punktu widzenia, ważną kwestią są zaawansowane zabezpieczenia.

Historia izraelskiej waluty

Historia szekla nie jest długa, jeżeli weźmiemy pod uwagę walutę obecnie istniejącego państwa Izrael. Starożytne szekle używane jeszcze przed naszą erą, stanowią temat interesujący głównie archeologów.

Losy aktualnej izraelskiej waluty są nieodłącznie splecione z krótką i burzliwą historią żydowskiego państwa. Warto pamiętać, że ten organizm państwowy powstał na wskutek wysiłków działaczy syjonistycznych oraz tragedii związanej z Holokaustem. Pomimo wcześniejszej deklaracji poparcia dla utworzenia państwa izraelskiego (patrz deklaracja Balfoura z 1917 r.), Wielka Brytania po II wojnie światowej nie popierała dążeń syjonistów. Brytyjczycy w 1947 roku przestali sprawować pieczę nad kontrolowanym wcześniej Mandatem Palestyny. Po formalnym utworzeniu Izraela (14 maja 1948 roku), rozpoczął się pierwszy z serii konfliktów pomiędzy państwem żydowskim i jego arabskimi sąsiadami (tzw. pierwsza wojna izraelsko – arabska). Nowy organizm państwowy miał ważniejsze problemy niż tworzenie własnej waluty. Dlatego Izrael na początku swojego istnienia (lata 1948 – 1952), nadal używał funta palestyńskiego, czyli jednostki walutowej obowiązującej wcześniej na terenie Mandatu Palestyny (kontrolowanego przez Wielką Brytanię). Wspomniany funt palestyński pod względem wartości był równy brytyjskiemu odpowiednikowi, ale funkcjonował jako waluta z nowoczesnym dziesiętnym podziałem. W okresie przed wprowadzeniem całkowicie odrębnej waluty, państwo Izrael wyemitowało własne banknoty „funtowe”.

Przełomową datą był rok 1952, w którym Izrael wyemitował niezależną walutę. Jej oficjalna nazwa to lira izraelska. W języku angielskim funkcjonowało jednak określenie „funt izraelski”. Warto zwrócić uwagę, że powiązanie kursowe z brytyjską walutą, zlikwidowano dwa lata po wprowadzeniu liry (w 1954 r.). Rok 1960 przyniósł kolejną ważną zmianę. Wtedy zmieniła się podjednostka liry (z pruty stanowiącej 1/1000 liry na agorę czyli 1/100).

Nazwa szekel

Warto wspomnieć, że niehebrajska nazwa narodowej waluty, wzbudzała kontrowersje już na etapie jej wprowadzenia. Izraelscy politycy chcieli nazwy bardziej akcentującej tradycje historyczne. Odpowiednie warunki do takiej zmiany, powstały dopiero na początku lat 80 – tych. Reformom walutowym w tym okresie, sprzyjała między innymi hiperinflacja. Bardzo wysoka inflacja połączona z gospodarczą stagnacją, rozpoczęła się wraz z wojną Jom Kippur (1973 r.). Ta kolejna wojna izraelsko – arabska (następująca po wojnie o niepodległość Izraela i wojnie sześciodniowej), zakończyła okres szybkiego rozwoju kraju, który trwał około 20 lat. Izraelskiej gospodarce coraz bardziej ciążyły wysokie wydatki na cele militarne. Dodatkowym problemem była inflacja spowodowana między innymi rosnącymi cenami ropy naftowej. W warunkach szybkiego wzrostu cen, podjęto decyzję o planowanym wprowadzeniu nowej waluty – szekla (1978 r.). Przy okazji zaplanowano denominację, czyli „odcięcie” jednego zera z sum dotychczas wyrażanych w lirach izraelskich. Taka operacja była konieczna, gdyż pod koniec lat 70 – tych, inflacja w Izraelu wynosiła już około 110% rocznie.

W 1980 roku dokonano wspomnianej denominacji i wprowadzono szekla na miejsce zdewaluowanej liry izraelskiej. Taka zmiana była związana z wydrukiem nowych banknotów i pozostawieniem agory jako podjednostki szekla (1 agora = 1/100 szekla). Sama zmiana waluty nieskutkująca „obcięciem” wydatków budżetowych, nie mogła zahamować inflacji (patrz poniższy wykres). Roczna zmiana cen w Izraelu wynosiła odpowiednio: 133% – 1980 rok, 191% – 1983 rok oraz 445% – 1984 rok. W połowie lat 80 – tych, nad Izraelem zawisło widmo czterocyfrowej inflacji. Sytuację utrudniał system regularnego dostosowywania zarobków do zmian inflacji. Podwyżki wymuszane przez wpływowe związki zawodowe, skutecznie nakręcały spiralę inflacyjną. Dodatkowym problemem był giełdowy krach z 1983 roku, który doprowadził do nacjonalizacji kilku dużych banków.

Wymień/prześlij szekle

W tak trudnych warunkach podjęto decyzję o wprowadzeniu nowej waluty (nowego szekla izraelskiego) i wdrożeniu specjalnego planu stabilizacyjnego. Zmiana waluty po pięciu latach funkcjonowania starej jednostki monetarnej, była tak samo niecodziennym zjawiskiem, jak inflacja zbliżająca się do poziomu 500% rocznie. Ze względu na spadek wartości nabywczej krajowej waluty, znów konieczna była denominacja. Przy okazji wprowadzenia nowego szekla, z cen zniknęły aż trzy zera.

Oprócz denominacji, izraelski rząd zdecydował się na szokową terapię w postaci „zamrożenia” cen i płac, dewaluacji szekla oraz „cięcia” wydatków budżetowych. Co ważne, taki plan musiały zaakceptować m.in. wpływowe związki zawodowe. Dzięki radykalnej polityce gospodarczej, w ciągu dwóch lat udało się zredukować inflację do poziomu nieprzekraczającego 20% rocznie (patrz poniższy wykres). Oprócz zduszenia inflacji, sukcesem było wdrożenie liberalnych gospodarczo reform, które utorowały drogę do szybkiego wzrostu gospodarczego z lat 90 – tych.

Warto wspomnieć, że późniejsze sukcesy gospodarcze Izraela (lata 90 – te) w połączeniu ze spadkiem krajowej inflacji, nie zatrzymały deprecjacji szekla względem amerykańskiego dolara (patrz poniższy wykres). W 1993 roku jeden szekel był warty mniej więcej tyle co 0,34 dolara amerykańskiego. Analogiczne wyniki z 2003 roku oscylowały już na poziomie 0,20 USD. Później mieliśmy do czynienia ze stopniową aprecjacją szekla względem dolara amerykańskiego. Rekordowy wynik (ok. 0,31 USD za 1 ILS), został osiągnięty w warunkach eskalacji ostatniego kryzysu finansowego. Po późniejszym spadku wartości, szekel utrzymywał się na poziomie wynoszącym około 0,255 USD – 0,290 USD (patrz wykres poniżej). Przez ostatnie lata, na wartość izraelskiej waluty pozytywnie wpływało tempo wzrostu gospodarczego. Po 2008 roku, Izrael nie doświadczył recesji, a jego tempo wzrostu gospodarczego cały czas mieściło się w przedziale 2,0% – 6,0% rocznie.

Emitent, wartość emisji i zasięg obowiązywania waluty

Od samego początku, emisja szekla pozostaje zadaniem Banku Izraela (ang. Bank of Israel – BOI). Wspomniana instytucja, którą utworzono w 1954 roku, wcześniej zajmowała się również emitowaniem liry izraelskiej. Warto zwrócić uwagę, że w latach 1948 – 1954, rolę banku emisyjnego pełnił komercyjny Anglo – Palestine Bank/(od 1950 r. Bank Leumi Le-Israel). O polityce monetarnej decydowało natomiast ministerstwo finansów. Prowadzenie niezależnej polityki monetarnej w świeżo powstałym kraju, wymagało jednak utworzenia typowego banku centralnego.

Warto wspomnieć, że Bank Izraela dopiero w 1978 roku został upoważniony do prowadzenia polityki kursowej. Pełną niezależność dla BOI zagwarantowały zmiany prawne z 1985 roku. Począwszy od 1992 roku, Bank of Israel  opiera swoją politykę na utrzymaniu inflacji we wcześniej uzgodnionym z rządem przedziale (obecnie: od 1,00% do 3,00% rocznie). Od 2010 roku, decyzje o charakterze stricte administracyjnym oraz monetarnym, zawsze są podejmowane przez różne organy banku (tzn. Komitet Monetarny i Radę Administracyjną). Warto również wspomnieć, że Bank Izraela sprawuje kontrolę nad systemem bankowym całego kraju. Inne zadania BOI to między innymi gromadzenie i analiza danych gospodarczych, zarządzanie rezerwami walutowymi kraju oraz nadzór nad systemem płatniczym. Międzynarodowe instytucje wysoko oceniają realizację wszystkich celów przez Bank Izraela, o czym świadczą m.in. prestiżowe wyróżnienia.

W ramach informacji publikowanych na swojej stronie internetowej, Bank Izraela regularnie podaje między innymi wartość emisji pieniądza gotówkowego i bezgotówkowego. Dane BOI z czerwca 2017 r. wskazują, że wówczas agregat monetarny M3 dla szekla wynosił 1,06 bln ILS (ok. 1,12 bln zł). Do tej kwoty wliczono między innymi depozyty bankowe, gotówkę w obiegu oraz obligacje rządowe z terminem wykupu do 2 lat.

Wymień/prześlij szekle

Analogiczna wartość agregatu pieniężnego M3 dla polskiego złotego, w czerwcu 2017 roku wynosiła 1,26 bln zł. Różnica podaży pieniądza z Polski oraz Izraela jest o wiele mniejsza, niż można by wnioskować na podstawie samej wielkości gospodarek. Według danych Banku Światowego z 2016 roku, Polska była wówczas 23 największą gospodarką globu, posiadającą nominalny PKB na poziomie 470 mld USD. Analogiczny wskaźnik dla Izraela (zajmującego 33 miejsce), wynosił 319 mld USD. Wysoka wartość emisji szekla w relacji do realnej wielkości gospodarki Izraela, wynika między innymi z dobrze rozwiniętego rynku kapitałowego i bankowego.

Ciekawie przedstawia się również kwestia wykorzystania szekla jako oficjalnego środka płatniczego. Oprócz Państwa Izrael, opisywaną walutę używa również Autonomia Palestyńska. Ten drugi kraj jest gospodarczo uzależniony od znacznie bogatszego sąsiada, co wymusza wykorzystanie szekli. Jeżeli Autonomia Palestyńska (Palestyna) będzie powszechnie uznawana przez społeczność międzynarodową jako osobne państwo, to tamtejsze władze prawdopodobnie pokuszą się o wprowadzenie własnej waluty. Na razie Palestyńczycy używają szekli, czyli waluty z sąsiedniego kraju, który przez większość z nich jest postrzegany jako okupant.

Polityka monetarna Banku Izraela

Tak jak już wcześniej wspominaliśmy, Bank Izraela posiada swobodę w wyborze narzędzi polityki monetarnej, a przedział akceptowanej inflacji jest ustalany we współpracy z rządem. Sytuacja BOI jest dość specyficzna, gdyż ta instytucja musi brać pod uwagę również ryzyka polityczne. Częste napięcia na Bliskim Wschodzie (niekoniecznie dotyczące bezpośrednio Izraela), mają pewne przełożenie na notowania szekla.

Warto wspomnieć, że Bank Izraela podobnie jak wiele odpowiedników z wysokorozwiniętych krajów, po wybuchu ostatniego kryzysu finansowego zmienił swoje podejście i zaczął brać pod uwagę również niestandardowe instrumenty polityki monetarnej. Co więcej, izraelski bank centralny szybko zaczął korzystać z takich rozwiązań. Na początku 2009 roku, Bank Izraela „wpompował” do gospodarki 5 mld dolarów w ramach tzw. luzowania ilościowego. Później podobne rozwiązania nie były już stosowane, bo nie wymagała tego sytuacja. Informacje zaprezentowane na poniższym wykresie wskazują, że po II kw. 2009 roku izraelska gospodarka nie doświadczyła żadnego trzymiesięcznego okresu z ujemną roczną zmianą PKB. W ujęciu rocznym, tempo wzrostu gospodarczego Izraela oscylowało na poziomie 2,00% – 6,00%, co jest bardzo dobrym wynikiem, jak na kraj wysokorozwinięty.

W nawiązaniu do dobrych wyników gospodarczych Izraela trzeba jednak zwrócić uwagę, że po części były one efektem stymulacji poprzez niski poziom stóp procentowych. Na poniższym wykresie można łatwo zauważyć, że jesienią 2011 r. Bank Izraela zaczął obniżać swoją główną stopę procentową (m.in. w celu zatrzymania aprecjacji szekla). Długotrwały i dość przewidywalny cykl obniżek stopy procentowej (z 3,25% do 0,10%), zakończył się w marcu 2015 roku. Od końca I kw. 2015 roku, BOI nie zmienił swojej głównej stopy procentowej. Trzeba jednak pamiętać, że przy obecnym poziomie kosztu pieniądza (0,10%) władze monetarne szybko weszłyby w obszar ujemnych stóp procentowych. Niewykluczone, że taka sytuacja nastąpi, bo Bank Izraela już testował niekonwencjonalne narzędzia polityki monetarnej. Mowa o wspomnianym luzowaniu ilościowym z 2009 roku.

Kolejne decyzje BOI dotyczące polityki monetarnej, oczywiście będą zależały od poziomu inflacji. Zmiany cen w Izraelu zostały zaznaczone niebieską linią na poniższym wykresie. Nietrudno zauważyć, że w 2015 r. i 2016 r. opisywany kraj doświadczał deflacji (sięgającej nawet -1,00%). Taki spadek cen był związany z niższymi kosztami zakupu głównych towarów importowych Izraela (m.in. ropy naftowej oraz żywności). W 2017 r. nastąpiło cenowe odbicie, ale później roczna inflacja znów spadła w okolice zera (patrz dane z lipca 2017 r.). Jeżeli deflacyjny trend będzie dłuższy i związany z osłabieniem popytu w gospodarce, to BOI prawdopodobnie rozważy luzowanie ilościowe albo inne niekonwencjonalne rozwiązanie (np. sprowadzenie głównej stopy procentowej do poziomu niższego od 0,00%). Takich działań nie podejmowano w 2015 roku i 2016 roku, bo wówczas deflacja była „importowana” (związana ze spadkiem cen towarów kupowanych przez Izrael za granicą).

Kurs szekla, specyfika i znaczenie waluty na rynku FOREX

Informacji o szeklu, nie znajdziemy w zestawieniach prezentujących najważniejsze waluty świata. Trudno się temu dziwić, gdyż pod względem udziału w obrotach na rynku FOREX, izraelska waluta plasuje się niżej od rodzimego złotego (patrz poniższa tabela). Dane Banku Rozrachunków Międzynarodowych wskazują, że udział szekla w wartości „forexowych” transakcji był następujący:

• 2001 rok – 0,1% (25 miejsce)
• 2004 rok – 0,1% (26 miejsce)
• 2007 rok – 0,2% (27 miejsce)
• 2010 rok – 0,2% (31 miejsce)
• 2013 rok – 0,2% (29 miejsce)
• 2016 rok – 0,3% (29 miejsce)

Wymień/prześlij szekle

W tym samym czasie, polska waluta osiągała następujące wyniki:

• 2001 rok – 0,5% (18 miejsce)
• 2004 rok – 0,4% (19 miejsce)
• 2007 rok – 0,8% (17 miejsce)
• 2010 rok – 0,8% (18 miejsce)
• 2013 rok – 0,7% (22 miejsce)
• 2016 rok – 0,7% (22 miejsce)

Warto zwrócić uwagę, że pozycja złotego i szekla w rankingu popularności na rynku FOREX, obecnie jest adekwatna do miejsc, które pod względem łącznej wartości PKB zajmują obydwa państwa (Polska – 23 miejsce na świecie, Izrael – 33 miejsce).

Źródło: opracowanie Kurencja.com na podstawie danych Banku Rozrachunków Międzynarodowych (raport Triennial Central Bank Survey z 2016 r.)

Notowania szekla oraz jego zmienność

Izrael wciąż nie jest ważnym partnerem gospodarczym Polski. W pierwszych pięciu miesiącach 2017 roku, do tego kraju trafiło zaledwie 0,3% polskiego eksportu. Dodatkowo Izrael leży w innym obszarze geopolitycznym oraz gospodarczym. Można zatem przypuszczać, że szekel cechuje się dużą zmiennością w stosunku do złotego i nie jest kursowo powiązany z PLN.

Dane portalu www.RatesFx.com z poniższej tabeli, doskonale potwierdzają tę hipotezę. W trakcie ostatniego miesiąca (naliczanego wstecz od 14 sierpnia 2017 r.), to właśnie szekel był najbardziej zmienną z porównywanych walut. Mniejszą zmiennością cechowały się waluty Strefy Euro, USA, Japonii, Wielkiej Brytanii oraz Szwajcarii.

W innych badanych okresach (ostatnie 3 miesiące, ostatni 1 rok i ostatnie 3 lata), szekel też wyróżniał się wysoką zmiennością wobec złotego. Już tradycyjnie, to euro było zdecydowanie najbardziej stabilne w stosunku do PLN (m.in. ze względu na powiązania polityczne i gospodarcze Polski oraz Strefy Euro). Oprócz wspomnianego szekla, wobec złotego mocno wahał się też jen (zobacz wynik dla ostatnich 3 miesięcy), funt brytyjski (ostatni 1 rok) oraz frank szwajcarski (ostatnie 3 lata).

*- Wskaźnik zmienności to zannualizowane odchylenie standardowe z wahań danej pary walutowej,

Źródło: opracowanie Szekel.pl na podstawie danych www.RatesFx.com z 14 sierpnia 2017 r.

Ciekawostki związane z ILS

W ostatniej części opisu waluty prezentujemy ciekawostki. Takich interesujących faktów, nie mogło zabraknąć również w przypadku szekla, który jest nieco egzotyczną walutą dla Polaków. Warto wiedzieć, że:

• Dopiero w 2003 r. szekel stał się zupełnie wymienialny na inne waluty. Ta zmiana była efektem powolnej liberalizacji rynku kapitałowego w Izraelu. Wspomniany proces rozpoczął się na fali wolnorynkowych reform z połowy lat 80 – tych.
• Szekel jest mocno powiązany kursowo z dolarem amerykańskim. Trudno się temu dziwić, bo Stany Zjednoczone są najważniejszym partnerem gospodarczym Izraela i jego głównym sojusznikiem militarnym oraz politycznym.
• Nowe banknoty z Izraela posiadają między innymi napisy w alfabecie Braille’a, pomagające niewidomym w identyfikowaniu nominału.
• W 2017 r. Bank Izraela został uznany za bank centralny, który najlepiej zarządza rezerwami walutowymi.

Wymień/prześlij szekle